भेटिभर प्रबिधी परिचय

भेटिभर ग्रास टेक्नोलोजी । (VGT) कम लागतमा, प्रभावकारी र प्रयाेग गर्न सजिलो प्रबिधी हाे । यो Vetiver घाँस (Chrysopogon zizanioides)को बहु-अनुप्रयोगहरूमा केन्द्रित छ। त्यहाँ धेरै प्रयोगहरू छन् जुन गतिविधिहरूको विस्तृत दायरालाई कभर गर्दछ जसमा समस्याहरू समाधान हुन्छन्। केही सामान्य प्रयोग क्षेत्रहरू कृषि, ढलान स्थिरीकरण, दूषित भूमि र पानी, प्रकोप न्यूनीकरण, साथै अन्य प्रयोगहरू जस्तै कार्बन जप्ती र हस्तकला उत्पादनसँग सम्बन्धित छन्। यो वेबसाइटमा भेटिभर प्रबिधीकाे प्रयाेग सम्बन्धी जानकारी व्यवस्थित तरिकामा प्रस्तुत गर्ने प्रयास गरिएकाे छ, जुन एक भेटिभर ग्रास टेक्नोलोजी प्रयोगकर्तालाई उनीहरूले सामना गर्ने समस्याहरू सम्बोधन गर्न आवश्यक पर्दछ। विश्वभर यसको प्रयोगले जलवायु परिवर्तनका केही नकारात्मक प्रभावहरूलाई कम गर्दछ। Vetiver प्रणाली एक विकासशील प्रविधि हो। माटो संरक्षण प्रविधि र, हालसालै, बायोइन्जिनियरिङ उपकरणको रूपमा, महत्त्वपूर्ण इन्जिनियरिङ डिजाइन र निर्माण समावेश गर्ने ठूला परियोजनाहरूमा भेटिभर प्रणालीको प्रभावकारी प्रयोगका लागि जीवविज्ञान, माटो विज्ञान, हाइड्रोलिक्स, जलविज्ञान र भू-प्राविधिक सिद्धान्तहरूको बुझाइ आवश्यक हुन्छ।

काठमाडौं-तराई/मधेश फास्ट ट्र्याक, जसलाई NH33 वा फास्ट ट्र्याक पनि भनिन्छ, याे नेपालको एउटा एसियन स्ट्यान्डर्ड मापदण्डकाे सडक परियोजना हो जसले काठमाडौंलाई दक्षिणी तराई क्षेत्रमा निजगढ जोड्छ:  यस परियोजनामा भेटिभर नेपालले भेटिभर प्रबिधी मार्फत सडकको दाया-वाया तर्फ रहेका अग्ला-अग्ला चट्टान युक्त पहाडमा पहिरो जोखिम न्युनिकरण तथा नियन्त्रणको कार्य गर्दै आईरहेको छ । अन्य ग्याल्बिन जाली, एंकर पाईलिङ्ग, रिटेनिङ्ग वाल, वाल नेलिङभन्दा भेटिभर प्रबिधी बलियो दिर्घकालिन, सस्तो, प्रभाबकारी  तथा वाताबरणमैत्री प्रमाणित भएको छ ।
के हो त भेटिभर ?
भेटिवर ज्यादै छिटो बढ्ने सदावहार घाँस हो जसको एकदमै व्यापक, सघन र गहिरो जरा प्रणाली हुन्छ । उष्ण हावापानीमा यो एकसय बर्षसम्म बाँच्न सक्ने देखिएको छ । भेटिवरको जरा प्रणालीले यसलाई दायाँवायाँ बढ्न दिँदैन । यसले उर्वर वीउ उत्पादन गर्न सक्दैन, यो प्राकृतिक रुपमा फैलन सक्दैन, त्यसकारण यो अनाक्रामक हुन्छ । यसलाई नजिक नजिक रोपेमा यसले बाक्लो र साँघुरो झाडी बनाउँछ । यसका पात र डाँठहरु २ मी सम्म बढ्छन् भने यसका जरा ३ मी सम्म तल जान सक्छन् । यसका जराको टेन्सायल शक्ति माइल्ड स्टिलको तुलनामा छ भागको एक भाग सम्म बलियो हुन्छ । यसलाई झाडीको रुपमा रोपेमा यसको बलियो जराको पकडका कारण यसले माटोको शियर शक्ति ४५ प्रतिशतसम्म बढाउन सक्छ । प्रत्येक झाडीको तलतिर वाक्लो जराको जालोले माटोलाई बलियो बनाउने मात्र नभई यससंगै रहेको संरचनालाई पनि स्थायित्व दिन्छ । यसले गहुंगा धातुयुक्त विषादी, झार नाशक, किटनाशक विषादी र बढी भएका पोषक तत्वलाई तोडेर, शोसेर तथा सहन गरेर माटोको सुक्ष्म जैविक गतिविधिलाई बढाउँछ जसले माटोमा पलाउने क्षमताको पुनस्थापना हुन्छ । नियमितरुपमा हुने बाढी, पहिरो तथा भारी बर्षाका कारण नेपालमा ठूलो मात्रामा खेतीयोग्य जमिन वगरमा परिणत भइरहेको छ । नेपालमा हाल ५ लाख हेक्टर यस्तो जमिन प्रयोगमा आएको छैन ।

दिगो विकासका १७ लक्ष्य पुरागर्ने आधारः
भेटिभरको समुचित प्रयोग मार्फत नेपालले संयुक्त राष्ट्र संघ दिगो विकासको अवधारण अन्तर्गतका १७ वटा लक्ष्यहरु पुरागर्ने तर्फ अग्रसर हुन सक्छ । गरिवी निमुर्लीकरण, भोकमरी उन्मुलन, राम्रो स्वास्थ्य र जनकल्याण, गुणस्तर शिक्षा, लैंगिक समानता, स्वच्छ पानी र सरसफाइ, किफायती र स्वच्छ ऊर्जा, सभ्य काम र आर्थिक वृद्धि, उद्योग, नवप्रवर्तन र पूर्वाधार, समानता, दिगो शहर र समुदाय, जिम्मेवार उपभोग र उत्पादन, जलवायु कार्य, पानी मुनिको जीवन, भूमिमा जीवन, शान्ति, न्याय र बलियो संस्थाहरू र लक्ष्यहरूका लागि साझेदारी सन्र्दभमा भेटिभरले कार्य गर्न सक्दछ । भेटिभरको विकास र विस्तारबाटै दिगो विकासका लक्ष्यपुरा गर्न सकिने हुदा यस तर्फ अग्रसर हुन आवश्यक देखिन्छ ।

उजाड भूमि पुनर्स्थापनामा भेटिभर

भेटिभर प्रबिधीले सबै प्रकारको भूमि पुनर्स्थापनामा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। भेटिभर ग्रास टेक्नोलोजी भूमि पुनर्स्थापनाको लागि उत्कृष्ट Fix It (फिक्स इट) उपकरण हो। यस्ले दुषितमाटो र वर्षाको कारणहुने उर्वरमाटो कटानलाई नियन्त्रण गर्दछ । यो आगो, चरन, कीरा र विषाक्त रसायनहरूको प्रभाब सहनसक्ने हुन्छ । यो गैर-आक्रमणकारी हुन्छ र रोपेको ठाउँमा मात्र रहन्छ अन्यत्र फैलिएर ढाक्दैन। प्रायः सबै माथिल्लो माटो नभएको जमिनहरू पुनर्स्थापना गर्न गाह्रो हुन्छ। रूख रोपण सामान्यतया असफल हुन्छ किनभने दुषित तथा प्रदुषित माटोमा आर्द्रता र पोषक तत्वको स्थिति कम हुन्छ। यस्तो परिस्थितिमा सही तरिकाले रोप्दा भेटिभर फस्टाउँछ र हेजको छेउमा सूक्ष्म वातावरण सिर्जना गर्दछ जसले अन्य बिरुवाहरूलाई स्थापना गर्न सहयाेग गर्दछ।

प्रदुषित पानि तथा जलस्राेतकाे उपचार

भेटिभर घाँसले मूख्यतया तीन प्रकारका प्रयोगहरू अन्तर्गत पानीको गुणस्तर सुधार गर्न प्रभावकारी रूपमा कार्य गर्दछ: (१) फोहोर सिँचाइ भएको सिमसार भूमिको पानि निर्मलीकरण, फाइटो-वाष्पीकरणको माध्यमबाट पानी हटाउने, भारी धातुहरू मुख्य रूपमा जरामा राख्ने, र N र P लाई रूपान्तरण गर्ने। एउटा सानो क्षेत्रमा समेटिएको निर्माण गरिएको सिमसार जमिनको रूपमा प्रायः घरेलु वा सामुदायिक सेप्टिक प्रणालीहरूबाट निस्कने निरन्तर “बाढी” फोहोर अन्तर्गत उपचार गरिन्छ (३) तैरिरहेका प्लेटफर्महरू (पोन्टुनहरू) मा बिरुवाहरूको समूहको रूपमा जुन जल निकायहरूमा सेट गरिएको छ। लीचेट/फ्लुन्ट लगुनहरू, पोखरीहरू, र केही ढिलो चल्ने नालीको पानी। यी तीन प्रकारका अनुप्रयोगहरू विभिन्न तरिकामा परिमार्जन गर्न सकिन्छ र उद्योग, कृषि र घरेलु/सामुदायिक परिस्थितिहरूमा दूषित पानी समस्याहरू सम्बोधन गर्न लागू गर्न सकिन्छ।

भेटिभर नेपालले गरेकाे पहिराे नियन्त्रणकाे कार्य

यो राष्ट्रिय गौरबको आयोजना तराई मधेस फास्ट ट्र्याकस्थित ठाडो, पहिरो जोखिम युक्त चट्टानी भूभागमा तीन साता अगाडी लगाईएको भेटिभरको बिरुवा हो । यी यस्ता बिरुवा हुन् जसले तपाईंलाई पहिरोको जोखिमबाट जोगाउँछ । यस्ले उच्च गतिको राजमार्गहरूमा तपाईंको ड्राइभमा सुरक्षा सुनिश्चित गर्दछ । राजमार्गहरूमा ढलान स्थिरीकरण किन गरिन्छ भन्ने कुरामा अचम्म लाग्नेहरूका लागि, नारायणघाट मुग्लिन सडक खण्डमा प्रत्यकबर्ष सडक किनारामा अबस्थित डाडापाखाबाट झर्ने ढुङ्गाहरूले निम्त्याउने दुर्घटनाहरू हामीले अक्सर सामना गर्ने गरेका छौँ । साथै यसमा हामिले ठुलो जनधन क्षतीको सामना समेत गर्नु परेको अबस्था छ । यस भेटिभरले राजमार्गहरूमा डाडापाखाबाट झर्ने ढुङ्गा तथा गेग्रन सहितका पहिरोको क्षती निराकरण गर्ने प्रभाबकारी कार्य गर्दछ । हामीमध्ये धेरैले के बुझ्न आबश्यक छ भने भेटिभर नेपालले फास्ट ट्र्याकमा स्थिर बनाइएका यी ढलानहरू १ सय १५ मिटरभन्दा बढी उचाइमा छन् । र यो पहिरो स्थिरिकरणको कार्य राजमार्गको कालोपत्रे लगायतका अन्य कार्यभन्दा पनि धेरै महत्त्वपूर्ण कार्य हो । यस्ले भोलिका दिनमा राजमार्ग सञ्चालनमा रहदा यस् राजमार्गमा यात्रा गर्ने आम सर्बसाधारणको जन धनकोे सुरक्षाको मापदण्ड तय गर्दछ । २५ हजार वर्गमिटर भन्दा बढी क्षेत्रफलमा फैलिएको यो राजमार्गको ठाडो पाखा सडकसञ्जालमा संसारको सबैभन्दा ठूलो र सबैभन्दा जोखीमयुक्त भौगोलिक क्षेत्रमा पर्दछ।संसारमै उदाहरणको रुपमा रहेको र नेपालकै संस्था भेटिभर नेपालले सम्भब तुल्याएको यस बायोइन्जिनियरिङ चमत्कार गर्व गर्नलायक उदाहरणको रुपमा प्रस्तुत भएको छ ।